Η ρυθμιστική ‘βιοχημική’ αντίδραση είναι μεν άμεση και σημαντική, αλλά ανεπαρκής προς διατήρηση του pH σε φυσιολογικά όρια. Αντίθετα η επιβραδυνόμενη, φυσιολογική, αντισταθμιστική αντίδραση είναι αποδοτικότερη, ιδίως επί χρονίων πρωτογενών διαταραχών. Στους χαρακτήρες της φυσιολογικής αντιδράσεως περιγράφονται :
i. βραδεία δράση των φυσιολογικών συστημάτων
ii. συμμετοχή άλλων οργάνων
Η φυσιολογική αντίδραση επιτελείται μέσω οργάνου ή οργάνων άλλων, εκτός του υπεύθυνου για την πρωτογενή διαταραχή. Εάν η πρωτογενής ανωμαλία είναι αναπνευστική, πχ., κατακράτηση CO2 και αύξηση της PaCO2, τότε η αντισταθμιστική απάντηση είναι μεταβολική και συνίσταται στην αύξηση της συγκεντρώσεως των HCO3̄ (αυξημένη νεφρική επαναρρόφηση και παραγωγή HCO3̄). Υπολογίζεται ότι για κάθε 10 mmHg αύξηση της PaCO2 προκαλείται 3.5 mmol/l αύξηση της συγκεντρώσεως των HCO3̄. Αντίθετα, όταν η πρωτογενής ανωμαλία είναι μεταβολική (πχ., ουραιμική ή διαβητική οξέωση) τότε ο αντισταθμιστικός μηχανισμός εκδηλώνεται με προσαρμογή του αερισμού και συνίσταται στον υπεραερισμό και την αυξημένη αποβολή CO2 (υπεραερισμός – αναπνοή kausmaul). Ετσι, προκειμένου περί μεταβολικής οξεώσεως υπολογίζεται ότι για κάθε 1 mmol/l μείωση της HCO3- προκαλείται 1.2. mmHg μείωση της PaCO2. Η αναμενομένη PaCO2, επί μεταβολικής οξεώσεως, δίνεται από τις σχέσεις
㎩CO2 = 1.54 Χ [HCO3̄]+8.36
㎩CO2 = 1.π7 Χ [ΒΕ] +40.98
Αντίθετα, επί μεταβολικής αλκαλώσεως, υπολογίζεται ότι για κάθε 1 mmol/l αύξηση της HCO3- προκαλείται μείωση της PaO2 κατά 0.9 mm. Η αναμενομένη PaCO2, επί μεταβολικής αλκαλώσεως, δίνεται από τη σχέση:
㎩CO2 = 0.9 Χ [HCO3- ]+8.36
㎩CO2 = 0.86 Χ[ΒΕ] +37.7
Σύμφωνα με όσα προαναφέρθηκαν, η διατήρηση του pH, προς τα φυσιολογικά όρια, μετά μια οξεία ή χρόνια μεταβολή, επιδιώκεται με την ομόρροπη μεταβολή εκείνου του μεταβολικού παράγοντα που δε συμμετείχε στην πρωτογενή ανωμαλία.
iii. η αντιστάθμιση ουδέποτε είναι πλήρης